Evolutie door natuurlijke selectie (Charles Darwin)
– een egoïstisch proces
– strijd om het bestaan
– “zuiver altruïsme doet de evolutietheorie teniet”
– natuurlijke selectie kan geen altruïsme opleveren
– altruïsme leidt tot extinctie
– rechten worden ontleend aan prestaties
Sociaaldarwinisme: biologisch evolutie toegepast op de menselijke samenleving (Herbert Spencer)
– bouwers van de samenleving overleven
– armoedzaaiers moeten verdwijnen
– tegen armenwetten
– liberaal-politiek systeem
– minimale overheid
– kapitalistisch paradijs
– handelaar: ontvangen wat je verdient, niet geven wat onverdiend is.
– altruïsme is ethisch verwerpelijk
– altruïsme leidt tot verval van de samenleving
De werkelijkheid die wij om ons heen zien
– zorg voor anderen maakt deel uit van van ons leven als persoon en als samenleving
– altruïsme als nobelste eigenschap van de mens, (ook volgens Darwin)
Altruïsme buiten de natuur gezien (Thomas Huxley, Darwins Bulldog)
– als cultuur
– de mens in een aparte categorie
Wederzijdse hulp als een factor van evolutie? (Peter Kropotkin)
– competitie en coöperatie binnen het domein van de natuur
– samenwerking belangrijk ook voor dieren, resultaat van evolutie
Genetische evolutie van sociaal gedrag (William Hamilton)
– ‘inclusieve fitness’
– natuurlijke selectie via verwanten is in het eigen voordeel
– ook door totale zelfopoffering: genen van verwanten worden zo doorgegeven
Het egoïstische gen (Richard Dawkins)
– onze lichamen zijn overlevingsmachines in dienst van onze genen
– gen-centrisme
– natuurlijke selectie op het niveau van het gen
Coöperatief gedrag dat niet gericht is op verwanten: door wederkerigheid tussen organismen/soorten (Robert Trivers)
– symbiose tussen schimmels en algen in korstmossen, bloemen en bijen, etc.
– gedrag: koeien die elkaar likken waar de ander jeuk heeft, apen die elkaar vlooien
– vertrouwen dat geboden hulp op enig moment ook terugbetaald zal worden.
Altruïsme als exploitatie (Hamilton en Trivers)
– voorgeprogrammeerd egoïsme
– verzoenbaar met de evolutietheorie
– de tegenstelling egoÏsme en altruïsme is slechts een paradox
Empathie (Frans van der Waal, primatoloog): voortdurende belangstelling voor het welzijn van de ander
– een gelaagd verschijnsel bij sociale zoogdieren en mensen
— het synchroniseren van elkaars bewegingen (body mapping) en emotionele besmetting (zoals aanstekelijk lachen)
— gedrag gericht op het welbevinden van de ander (troostgedrag)
— het doorzien van de oorzaak van het ongenoegen van de ander en gerichte hulp bieden (perspectiefname)
Empathie en altruïsme (Daniel Batson (psycholoog)
– echt altruïsme bestaat
– experimentele studie waarbij een secundair egoïstisch motief uitgesloten wordt
– conclusie: hulpgedrag kan soms maar niet altijd teruggevoerd worden op altruïsme
Helpen, delen, informeren (Felix Warneken)
– wanneer gedrag voorkomt bij zowel peuters als mensapen én als dit gedrag bij peuters cultuur-overschrijdend is, dan is het aan aanleg en niet aangeleerd gedrag.
– helpen: overeenkomsten bij peuters en chimpansees
– peuters en chimpansees kunnen beide ‘delen’ en ‘informeren’ maar peuters kunnen het veel beter, en over culturele grenzen heen (het gaat niet om een culturele component
– het vroege empathische gedrag van kinderen is evolutionair bepaald
– geen dubbele zelfzuchtige agenda
– de hypothese van universeel egoïsme is onhoudbaar
Conclusie: onze geëvolueerd natuur kan egoïstisch zijn, maar ook volledig onbaatzuchtig of altruïstisch.
Bron: “De mythe van de hardvochtige samenleving – Ayn Rand, darwinisme en primatologie”, in ‘Streven’, cultureel maatschappelijk tijdschrift Cadeaunumer 2020.
